Ceza:Suç işleyen kimseye, kendisini doğru yola getirmek ve başkalarına ibret olmak amacıyla, suçun derecesine göre, çektirilen her türlü acı hal.
İzlediği davranışın oluşum sıklığını azaltan davranış sonrası çevresel olay ya da duruma ceza denir. Ceza da olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılır. Olumlu ceza, davranışı izleyen durumda, davranışın ilerde yapılma olasılığını azaltıcı uyaranın varlığıdır. Bu uyarana cezalandırıcı uyaran ya da kısaca ceza denir. Ör. eleştirme, azarlama, vb. Olumsuz ceza ise, davranışı izleyen durumda, ortamdan bir uyaranın kalkmasıdır. Uyaranın ortamdan kalkması, izlediği davranışın ilerde yapılma olasılığını azaltır. Ör. TV’yi kapatmak, çocuğun elinden oyuncağı almak. Tıpkı pekiştireç gibi ceza da bireysel olma özelliğini taşır. Diğer bir deyişle, bir birey için ceza olma özelliği taşıyan sınıf etkinliğinin dışında bırakılma davranışı bir başka birey için pekiştirici özellik taşıyabilir. Dolayısıyla, birey ve özellikleri öğrenildikten sonra o birey için etkili cezanın ne olacağına karar verilmelidir. Sınıf ortamında ceza en son başvurulacak teknik olmalıdır. Ceza tekniğinden önce öğretmen daha olumlu olan teknikleri kullanmayı denemeli ve bu tekniklerle amaç karşılanmadığı durumlarda ceza tekniğine başvurmalıdır.
Olumsuz pekiştirme ile ceza karıştırılmamalıdır. Cezadaki amaç davranışı yok etmektir ve kişiler genellikle iki türlü ceza verir.
Birincisi yapılan davranışın sonunda ceza verilir , yapan kişi bir daha yapmasın diye;
İkincisi bir davranış var ama ben bunu istemiyorum bunun sonucunda mahrumiyet cezaları verip davranışı doğrudan değil dolaylı olarak cezalandırıyorum. Mesela ders çalışmıyor diye TV'yi kaldırmak gibi.
Sonuç olarak cezada davranış uzun süre yok olmuyor. Davranış geçici olarak engellense dahi ileri zamanlarda tekrar ortaya çıkıyor. Bunun olmaması için ceza yerine ne yapabiliriz?
Ödül... Ceza yerine istemediğimiz davranışı yapan kişiyi ödüllendirmek daha kalıcı bir tepki bırakacaktır. Ders çalıştığı için hafta sonu pikniğe götürmek gibi. Bir başka örnekse polisin taş atan çocuklara böyle bir davranışı tekrarlamamaları amaçlı oyuncak dağıtması gibi.
Cezanın bir takım olumsuz etkileri vardır. Bunlardan bahsedecek olursak:
Ceza sonucunda kin,öfke ve nefret doğar. En büyük zararlarından biri de birey dış denetimli olur. Dış denetimli olan bir insan sadece cezalanma odaklı olur. Ceza yoksa yanlış davranış ortaya çıkabilir. Örneğin; kişi hız limitini aşmış ve polise rastlamışsa yavaşlar ama polis yoksa bunu sallamaz. Oysa ki eğitimdeki amaç kişinin hiçbir denetim olmasa dahi doğru davranışı göstermesini sağlamaktır. Ceza sonucunda kişi yaptığı davranışın bedelini ödediğini zanneder ve bu yüzden pişmanlık duymaz. Örneğin; birisini öldürdükten sonra polisten kaçan birey zamanla pişmanlık duyar ve cezalanmak için kendisi gidip teslim olur. Çünkü alacağı ceza onun pişmanlığı yerine geçecektir.
Peki Nasıl Ceza Vermeliyiz?
Bireyin kişiliğine yönelik ceza vermemeliyiz. Ceza davranışa yönelik olmalıdır. Örneğin; bir öğretmen derse geç kalmış bir öğrencisine "Sen adam olmazsın!" Dememelidir. Cezanın da ödülünde geciktirilmeden verilmesi gerekir. Örneğin; teşekkür alırsa oğluna motosiklet alacağını söyleyen bir anne oğlu teşekkür aldıktan sonra "Şimdi maddi durumumuz yok, sonra alırım." dememeli, verilemeyecek bir ödülü hiç koymamalıdır. Ceza konusu ortaya konduktan sonra bir daha tartışılmamalıdır. Yoksa ilişki laçkalaşır. Kötü söz söylemek, fiziksel ceza vermek kesinlikle yapılmamalıdır. Amaç kişinin pişmanlık duymasıdır.Kişinin pişmanlık duyması sağlanmalıdır.
Cezanın sakıncaları nelerdir?
Ceza veren kişi, ceza verilen kişi ve çevresi taradından kötü örnek ve rol modeli olur.
Ceza veren kişi sonucun istediği gibi değiştiğini görünce cezaları tekrarlar.
Skinner eğitimde neden hala ceza uygulanıyor? der. Günümüzde, cezanın hiç uygulanmadığı toplumlar vardır.
Peki Ceza Vermek Yerine Ne Yapabiliriz? Cezaya Alternatif Davranışlar:
Ceza vermeden bireyin davranışını değiştirmek istiyoruz peki nasıl yapabiliriz?
Model olarak: Kişiye ceza vermek yerine ona iyi bir model olabiliriz.
Dolaylı öğretme yaparak
Görmezden gelerek: Kişinin yaptığı uygunsuz davranışı sürekli görmezden geldiğimizde belli bir süre sonra o davranış tekrarlanmamaya başlanacaktır. Tabi bu da biraz sabır gerektirir.
Bıktırma
Konuşma: Özel ya da karşılıklı olarak
Sabır gösterme
Ortamı değiştirme
Yaptığı uygunsuz davranışın sonuçlarını bireye açıklayabiliriz.
Bu konuda Skinner Ne Öneriyor?
Ortamı değiştirmemizi öneriyor ve ikinci olarak çocuk nefret edecek kadar o davranışı ona yaptırıp onu bıktırmamızı söylüyor. İstenmeyen davranışı görmezden gelmeliyiz, yani olay şudur: Bekliyoruz, bekliyoruz, bekliyoruz.. Sonunda davranış uygun yapıldığında ödüllendirerek pekiştiriyoruz. Yapılan ve bizim uygunsuz bulduğumuz hareket gelişim dönemi özelliği olabilir. Bu durumda bekliyoruz. Sönmeyi sağlayabilirsek ceza vermeye gerek kalmaz. Doğru davranış sonunda sık sık teşekkür etmeliyiz. Aferin, bravo gibi kelimelerle olumlu pekiştireç yapmalıyız.
Sonuç olarak: Ceza eğitim için kullanılmamalıdır.
Psikolojik Danışmanlık Öğrencisi
Fırat YALÇIN
Deü PDR 2.sınıf
nice article
YanıtlaSil